Tai biến mạch máu não: Nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng ngừa và điều trị hiệu quả
Tai biến mạch máu não là gì?
Tai biến mạch máu não (đột quỵ não) xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn đột ngột, khiến tế bào não thiếu oxy và chết chỉ trong vài phút. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm Việt Nam có khoảng 200.000 ca tai biến mạch máu não, trong đó 50% tử vong và 90% người sống sót bị di chứng nặng nề.
Có 2 dạng chính:
- Nhồi máu não (85%): mạch máu bị tắc bởi cục máu đông.
- Xuất huyết não (15%): mạch máu vỡ gây chảy máu trong não.
“Hai dạng tai biến mạch máu não phổ biến nhất”
Nguyên nhân gây tai biến mạch máu não: 7 “thủ phạm” phổ biến nhất
- Tăng huyết áp – “kẻ thù số 1”: áp lực máu cao làm tổn thương thành mạch, dễ hình thành cục máu đông hoặc vỡ mạch.
- Xơ vữa động mạch: mảng xơ vữa bong ra gây tắc mạch.
- Bệnh lý tim mạch: rung nhĩ, hẹp van tim đẩy cục máu đông lên não.
- Tiểu đường: đường huyết cao làm tổn thương mạch máu nhỏ.
- Hút thuốc lá: nicotine làm co mạch, tăng nguy cơ gấp 4 lần.
- Béo phì & ít vận động: chỉ số BMI ≥ 25 tăng 22% nguy cơ đột quỵ.
- Rượu bia quá mức: >30g cồn/ngày làm tăng huyết áp và rối loạn nhịp tim.
Biểu đồ 7 nguyên nhân chính gây tai biến mạch máu não. Nguồn: Tổng cục Thống kê Y tế 2024”).
Triệu chứng tai biến mạch máu não: nhận biết trong “giờ vàng” 4.5 tiếng
Áp dụng quy tắc FAST để nhận diện nhanh:
| Dấu hiệu | Mô tả | Hành động |
|---|---|---|
| Face (Méo mặt) | Một bên mặt xệ, méo miệng khi cười | Kiểm tra ngay |
| Arm (Yếu tay) | Không giơ nổi 1 bên tay hoặc tê bì | Gọi cấp cứu |
| Speech (Nói ngọng) | Nói lắp, không rõ lời | Đếm thời gian |
| Time (Thời gian) | Ghi nhớ chính xác giờ khởi phát | Đưa đến BV có Đơn vị Đột quỵ |
Triệu chứng khác cần lưu ý:
- Đột ngột chóng mặt, mất thăng bằng
- Mờ mắt 1 bên hoặc nhìn đôi
- Đau đầu dữ dội như “búa bổ” (thường gặp ở xuất huyết não)
- Co giật, mất ý thức
Lưu ý: 80% bệnh nhân đến viện muộn sau 6 tiếng → bỏ lỡ “cửa sổ vàng” điều trị.
Phòng ngừa tai biến mạch máu não: 10 biện pháp khoa học, dễ áp dụng
1. Kiểm soát huyết áp tại nhà
- Mục tiêu: < 130/80 mmHg
- Đo huyết áp 2 lần/ngày (sáng & tối)
2. Chế độ ăn DASH giảm nguy cơ 27%
- Tăng rau xanh, cá hồi, hạt óc chó
- Giảm muối < 5g/ngày (1 thìa cà phê)
3. Tập thể dục 150 phút/tuần
- Đi bộ nhanh, đạp xe, yoga
- Giảm 1kg cân nặng = giảm 9% nguy cơ đột quỵ
4. Bỏ thuốc lá hoàn toàn
- Sau 1 năm cai thuốc: nguy cơ giảm 50%
5. Kiểm tra sức khỏe định kỳ
- Siêu âm Doppler mạch cảnh mỗi 6 tháng (nếu ≥ 50 tuổi)
- Xét nghiệm HbA1c, mỡ máu
10 bước phòng ngừa tai biến mạch máu não Áp dụng ngay hôm nay để giảm 70% nguy cơ”
Điều trị tai biến mạch máu não: diễn tiến trong 72 giờ đầu
| Giai đoạn | Thời gian | Hàm lượng |
|---|---|---|
| Giờ vàng | 0–4.5h | Tiêu sợi huyết (Alteplase) – tái thông 70% |
| Cửa sổ bạc | 4.5–6h | Can thiệp lấy huyết khối cơ học |
| Phục hồi | 3–6 tháng | Vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu |
Di chứng thường gặp:
- Liệt nửa người (60%)
- Rối loạn ngôn ngữ (30%)
- Trầm cảm sau đột quỵ (40%)
Kết luận & lời khuyên
Tai biến mạch máu não không phải “bệnh trời kêu” – 80% trường hợp có thể phòng ngừa được nếu thay đổi lối sống và theo dõi sức khỏe định kỳ.
Lời khuyên cuối:
- Lưu số 115 vào danh bạ với tên “CỨU TAI BIẾN”.
- Mua máy đo huyết áp cá nhân.
- Đặt lịch khám mạch máu não tại các bệnh viện lớn nếu bạn ≥ 45 tuổi hoặc có người thân từng bị đột quỵ.
Câu hỏi thường gặp (FAQs)
1. Tai biến mạch máu não có di truyền không?
- Có, nếu bố/mẹ bị đột quỵ trước 65 tuổi, nguy cơ tăng gấp 3 lần. Nên tầm soát sớm từ 40 tuổi.
2. Người trẻ có bị tai biến mạch máu não không?
- Có, tỷ lệ tăng 25% trong 10 năm qua do stress, vape, fast food. Nhóm 30–45 tuổi chiếm 12% tổng ca.
3. Ăn gì để phòng tai biến mạch máu não?
- Sáng: yến mạch + chuối + hạt chia
- Trưa: cá hồi áp chảo + rau cải bó xôi
- Tối: salad đậu hũ + khoai lang
4. Tai biến nhẹ có tự khỏi không?
- Không. TIA (cơn thiếu máu thoáng qua) là “đột quỵ cảnh báo” – 30% sẽ bị tai biến thật trong 1 năm nếu không điều trị.
5. Sau tai biến mạch máu não bao lâu thì tập phục hồi?
- Bắt đầu ngay ngày thứ 2 tại giường (nếu tỉnh), tăng dần sau 1 tuần.
Nguồn tham khảo:
-
Bộ Y tế Việt Nam (2024). Báo cáo tình hình đột quỵ 2020–2024.
-
American Heart Association (2023). Guidelines for the Early Management of Patients With Acute Ischemic Stroke.
-
WHO (2024). Global Report on Stroke.
-
Tạp chí Y học Việt Nam (2023). Nghiên cứu 1.200 ca tai biến mạch máu não tại BV Bạch Mai.
Bài viết liên quan
