Zona thần kinh: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và phòng ngừa hiệu quả

Giới thiệu

Zona thần kinh (còn gọi là giời leo) là một bệnh lý khá phổ biến, đặc trưng bởi các mụn nước mọc thành dải dọc theo dây thần kinh và gây đau rát dữ dội. Đây là tình trạng tái hoạt động của virus Varicella-Zoster (VZV) – loại virus từng gây bệnh thủy đậu trước đó.

Theo thống kê y tế, có đến 30% dân số có nguy cơ mắc zona thần kinh trong suốt cuộc đời, trong đó tỷ lệ cao nhất ở người trên 50 tuổi. Bệnh không chỉ gây đau đớn, khó chịu mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như đau dây thần kinh sau zona, viêm giác mạc, liệt mặt.

Vậy zona thần kinh có lây không? Triệu chứng ra sao? Điều trị như thế nào để tránh biến chứng? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp đầy đủ, kèm theo hướng dẫn phòng ngừa hiệu quả.

Zona thần kinh (còn gọi là giời leo)

Zona thần kinh là gì?

Zona thần kinh là bệnh do virus Varicella-Zoster tái hoạt động sau nhiều năm “ngủ yên” trong hệ thần kinh. Khi còn nhỏ, hầu hết chúng ta từng mắc thủy đậu hoặc đã tiêm vaccine thủy đậu. Sau khi khỏi, virus không biến mất hoàn toàn mà ẩn náu trong các hạch thần kinh cảm giác.

Khi gặp điều kiện thuận lợi (tuổi cao, suy giảm miễn dịch, stress, bệnh lý nền…), virus có thể “thức dậy”, nhân lên và tấn công dọc theo sợi thần kinh, tạo thành mụn nước nhỏ thành cụm dọc theo đường dây thần kinh.

Tên gọi “zona thần kinh” xuất phát từ đặc điểm này: tổn thương luôn đi theo dây thần kinh, thường chỉ xuất hiện một bên cơ thể, không vượt qua đường giữa.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ Zona thần kinh

Nguyên nhân trực tiếp của zona thần kinh là virus VZV tái hoạt động. Tuy nhiên, không phải ai từng mắc thủy đậu cũng bị zona. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ:

1. Tuổi tác: Người trên 50 tuổi, đặc biệt trên 60 tuổi, nguy cơ cao gấp nhiều lần so với người trẻ.
2. Suy giảm miễn dịch: Người mắc bệnh HIV/AIDS, ung thư, sau ghép tạng, dùng thuốc ức chế miễn dịch.
3. Căng thẳng, stress, thiếu ngủ, suy dinh dưỡng.
4. Bệnh nền mạn tính: tiểu đường, bệnh thận mạn, bệnh phổi, các bệnh thần kinh.
5. Yếu tố khác: chấn thương, phẫu thuật, phơi nhiễm tia xạ.

Như vậy, zona thần kinh không chỉ là bệnh “người già” mà bất kỳ ai có hệ miễn dịch yếu đều có thể mắc.

Triệu chứng zona thần kinh

Bệnh thường diễn tiến qua 3 giai đoạn:

1. Giai đoạn tiền triệu

• Đau, rát, ngứa hoặc tê dọc theo vùng da sẽ phát ban sau đó.
• Cảm giác khó chịu giống bỏng rát hoặc điện giật.
• Có thể kèm mệt mỏi, đau đầu, sốt nhẹ.

2. Giai đoạn phát ban

• Sau 1–3 ngày, trên vùng da đau xuất hiện ban đỏ rồi nổi thành các cụm mụn nước chứa dịch trong suốt.
• Các mụn nước tập trung thành dải, chạy theo đường dây thần kinh (thường ở ngực, bụng, lưng, mặt, cổ).
• Một bên cơ thể, không bao giờ vượt qua đường giữa.
• Sau vài ngày, mụn nước vỡ → loét, khô lại và đóng vảy.

3. Giai đoạn hồi phục / biến chứng

• Thường sau 2–4 tuần, tổn thương da lành.
• Tuy nhiên, nhiều người vẫn còn đau dây thần kinh sau zona kéo dài hàng tháng, thậm chí nhiều năm.

Zona thần kinh có lây không?

Đây là thắc mắc phổ biến nhất. Câu trả lời là:

• Không lây bệnh zona từ người này sang người khác. Zona là kết quả tái hoạt động virus trong cơ thể chính bệnh nhân.
• Tuy nhiên, người bị zona có thể lây virus VZV cho người khác qua dịch từ mụn nước nếu người đó chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vaccine thủy đậu. Người bị lây sẽ mắc thủy đậu, chứ không phải zona ngay.

Vì vậy, người mắc zona cần tránh tiếp xúc gần với trẻ em, phụ nữ mang thai hoặc người suy giảm miễn dịch nếu những người này chưa có miễn dịch thủy đậu.

Biến chứng nguy hiểm của zona thần kinh

Nếu không được điều trị sớm, zona thần kinh có thể gây:

1. Đau dây thần kinh sau zona (Post-herpetic neuralgia, PHN):

• Biến chứng phổ biến nhất, đặc biệt ở người già.
• Gây đau rát, nhói như điện giật tại vùng da từng tổn thương, kéo dài nhiều tháng.

2. Biến chứng ở mắt:

• Nếu zona ở vùng mắt có thể gây viêm giác mạc, viêm màng bồ đào, sẹo giác mạc, thậm chí mù lòa.

3. Liệt mặt / hội chứng Ramsay Hunt:

• Xảy ra khi virus ảnh hưởng dây thần kinh số VII.
• Biểu hiện: liệt mặt, ù tai, giảm thính lực.

4. Nhiễm trùng da thứ phát:

• Do mụn nước vỡ, chảy dịch, tạo điều kiện vi khuẩn xâm nhập → loét, sẹo, thay đổi sắc tố da.

5. Biến chứng thần kinh – toàn thân:

• Viêm não, viêm màng não, viêm phổi (hiếm nhưng nguy hiểm).

Chẩn đoán bệnh

• Khám lâm sàng: Dựa vào đặc điểm phát ban mụn nước dọc dây thần kinh, một bên cơ thể.
• Bệnh sử: Người từng mắc thủy đậu hoặc đã tiếp xúc virus VZV.
• Xét nghiệm hỗ trợ: PCR, xét nghiệm huyết thanh, lấy mẫu dịch mụn nước nếu cần phân biệt với các bệnh da khác (herpes simplex, dị ứng, viêm da tiếp xúc).

Điều trị zona thần kinh

1. Nguyên tắc điều trị

• Điều trị càng sớm càng tốt (tốt nhất trong 72 giờ đầu) để rút ngắn thời gian bệnh, giảm triệu chứng, hạn chế biến chứng.
• Tuân thủ đúng chỉ định bác sĩ, không tự ý dùng thuốc dân gian khi chưa tham khảo ý kiến chuyên môn.

2. Các phương pháp điều trị

• Thuốc kháng virus:
• Acyclovir, Valacyclovir, Famciclovir.
• Hiệu quả nhất khi dùng sớm.
• Thuốc giảm đau:
• Paracetamol, Ibuprofen cho trường hợp nhẹ.
• Trường hợp đau nhiều: Gabapentin, Pregabalin, Amitriptyline (theo chỉ định).
• Điều trị tại chỗ:
• Giữ vùng da khô, sạch.
• Sát khuẩn nhẹ nhàng, tránh chọc vỡ mụn nước.
• Dùng dung dịch làm mát, giảm ngứa (ví dụ: hồ nước, gel lô hội).
• Điều trị biến chứng:
• Đau dây thần kinh sau zona cần thuốc chuyên biệt, có thể phối hợp vật lý trị liệu.
• Zona ở mắt cần khám chuyên khoa mắt ngay lập tức.

3. Khi nào cần nhập viện?

• Zona ở vùng mắt, tai, mặt.
• Bệnh nhân suy giảm miễn dịch, người già yếu.
• Zona lan rộng toàn thân, sốt cao, nhiễm trùng da nặng.

Phòng ngừa zona thần kinh

1. Tiêm vaccine:
• Vaccine thủy đậu cho trẻ em và người chưa từng mắc thủy đậu.
• Vaccine zona (Shingrix, Zostavax) cho người lớn >50 tuổi, giúp giảm nguy cơ mắc và biến chứng.
  
  
2. Tăng cường miễn dịch:
• Ngủ đủ giấc, giảm stress.
• Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, nhiều rau xanh, vitamin.
• Luyện tập thể dục đều đặn.
  
  
3. Vệ sinh và cách ly hợp lý:
• Người mắc zona cần che phủ vùng tổn thương, tránh tiếp xúc gần với người chưa có miễn dịch thủy đậu.
• Không dùng chung đồ dùng cá nhân.
  

Kết luận

Zona thần kinh là bệnh do virus Varicella-Zoster tái hoạt động, biểu hiện đặc trưng bởi các dải mụn nước kèm đau rát dữ dội. Bệnh không trực tiếp lây zona từ người sang người, nhưng có thể lây virus gây thủy đậu.

Điều trị sớm bằng thuốc kháng virus trong 72 giờ đầu rất quan trọng để giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Người bệnh tuyệt đối không chủ quan, đặc biệt khi tổn thương ở vùng mặt, mắt hoặc có bệnh nền.

Phòng ngừa hiệu quả nhất vẫn là tiêm vaccine kết hợp lối sống lành mạnh. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ zona, hãy đi khám sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Thông tin trong và sản phẩm gợi ý trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Vui lòng tham khảo ý kiến Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế trước khi sử dụng thuốc hay áp dụng bất kỳ phương pháp nào. Xem chi tiết