Đục thủy tinh thể: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị hiệu quả

Mô tả tổng quan

Đục thủy tinh thể, hay còn gọi là cườm khô hoặc đục nhân mắt, là một trong những bệnh lý nhãn khoa hàng đầu gây mù lòa trên thế giới, chiếm tỷ lệ cao ở Việt Nam với khoảng 70% trường hợp mù do bệnh này gây ra. Bệnh xảy ra khi thủy tinh thể – bộ phận trong suốt nằm sau mống mắt – bị mờ đục, làm giảm khả năng tập trung ánh sáng lên võng mạc, dẫn đến suy giảm thị lực. 

Theo các nguồn y tế uy tín, đục thủy tinh thể thường liên quan đến quá trình lão hóa tự nhiên, nhưng cũng có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi do các yếu tố khác như di truyền, chấn thương hoặc bệnh lý kèm theo. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn có thể dẫn đến mù lòa nếu không được can thiệp sớm. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về đục thủy tinh thể để giúp bạn nhận biết và xử lý kịp thời.

So sánh mắt bình thường và mắt bị đục thủy tinh thể. (matansinh.com)

Định nghĩa và phân loại đục thủy tinh thể

Đục thủy tinh thể là tình trạng thủy tinh thể bị mờ đục do sự tích tụ protein bất thường, khiến ánh sáng bị tán xạ thay vì tập trung chính xác lên võng mạc. Thủy tinh thể bình thường giống như một thấu kính trong suốt, giúp điều chỉnh tiêu cự để nhìn rõ vật ở gần hoặc xa. Khi bị đục, nó trở nên mờ như kính bị phủ sương, dẫn đến hình ảnh mờ nhạt hoặc biến dạng.

Có nhiều loại đục thủy tinh thể dựa trên vị trí và nguyên nhân:

• Đục thủy tinh thể do tuổi tác (lão hóa): Phổ biến nhất, chiếm đa số ở người trên 50 tuổi. Quá trình oxy hóa tự nhiên làm protein trong thủy tinh thể bị biến đổi, dẫn đến đục dần dần.
• Đục thủy tinh thể bẩm sinh: Xảy ra ở trẻ sơ sinh do di truyền, nhiễm trùng trong thai kỳ (như rubella) hoặc rối loạn chuyển hóa.
• Đục thủy tinh thể thứ phát: Do các bệnh lý khác như tiểu đường, tăng nhãn áp (glaucoma), hoặc sử dụng lâu dài thuốc corticosteroid.
• Đục thủy tinh thể do chấn thương: Sau tai nạn mắt, phẫu thuật hoặc tiếp xúc tia cực tím kéo dài.

Theo thống kê từ các bệnh viện mắt tại Việt Nam, đục thủy tinh thể do tuổi tác chiếm đến 90% trường hợp, và tỷ lệ tăng cao ở người trên 65 tuổi, với gần 50% bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực. Hiểu rõ phân loại giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Nguyên nhân gây ra đục thủy tinh thể

Nguyên nhân chính của đục thủy tinh thể là sự lão hóa tự nhiên của cơ thể, làm giảm khả năng tái tạo tế bào trong thủy tinh thể. Cụ thể, các yếu tố oxy hóa như gốc tự do tích tụ theo thời gian, gây biến đổi cấu trúc protein lens (crystallin), dẫn đến đục mờ. Ngoài ra, các nguyên nhân khác bao gồm:

• Yếu tố di truyền và bẩm sinh: Một số gene đột biến có thể khiến trẻ sinh ra đã bị đục thủy tinh thể, thường liên quan đến hội chứng di truyền như Down hoặc Marfan.
• Bệnh lý kèm theo: Tiểu đường làm tăng đường huyết, gây đục thủy tinh thể sớm hơn 10-15 năm so với người bình thường. Tăng nhãn áp hoặc viêm màng bồ đào cũng góp phần.
• Thuốc men và hóa chất: Sử dụng corticosteroid dài ngày (trên 1 năm) tăng nguy cơ lên 2-3 lần. Tiếp xúc với khói thuốc lá, hóa chất công nghiệp hoặc tia X cũng là yếu tố rủi ro.
• Chấn thương và môi trường: Tai nạn mắt, phẫu thuật mắt trước đó, hoặc tiếp xúc lâu dài với tia UV từ ánh nắng mặt trời mà không đeo kính bảo hộ.

Tại Việt Nam, nguyên nhân thứ phát như tiểu đường chiếm tỷ lệ cao do lối sống đô thị hóa. Theo nghiên cứu từ Vinmec, tuổi tác là yếu tố hàng đầu, nhưng lối sống thiếu lành mạnh như hút thuốc và chế độ ăn kém dinh dưỡng làm bệnh tiến triển nhanh hơn. Để giảm rủi ro, cần kiểm soát các bệnh mãn tính và bảo vệ mắt hàng ngày.

Triệu chứng nhận biết đục thủy tinh thể

Triệu chứng của đục thủy tinh thể thường phát triển chậm, ban đầu có thể không nhận thấy. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Mờ mắt dần dần: Thị lực giảm, nhìn như qua lớp sương mù, đặc biệt khi đọc sách hoặc lái xe ban đêm.
• Chói sáng và hào quang: Nhạy cảm với ánh sáng mạnh, thấy vòng sáng quanh đèn hoặc mặt trời, dẫn đến khó chịu khi ra ngoài.
• Màu sắc nhạt dần: Màu sắc trở nên xỉn màu, vàng ố, khiến khó phân biệt màu xanh và tím.
• Nhìn đôi hoặc biến dạng: Hình ảnh bị méo mó, hoặc nhìn một vật thành hai.
• Thay đổi kính thường xuyên: Cận thị tăng đột ngột ở người lớn tuổi, cần thay kính liên tục nhưng không cải thiện.

Ở giai đoạn đầu, triệu chứng có thể chỉ ở một mắt, nhưng thường ảnh hưởng cả hai. Theo Mayo Clinic, triệu chứng như mờ mắt là dấu hiệu sớm nhất, và nếu không điều trị, có thể dẫn đến mù lòa hoàn toàn. Người bị đục thủy tinh thể do chấn thương có thể có triệu chứng đột ngột, trong khi loại do tuổi tác tiến triển âm thầm qua nhiều năm.

Triệu chứng mờ mắt do đục thủy tinh thể. (bvdkgiadinh.com)

Chẩn đoán đục thủy tinh thể

Chẩn đoán đục thủy tinh thể thường qua khám mắt chuyên sâu tại bác sĩ nhãn khoa.

Quy trình bao gồm:

• Kiểm tra thị lực (visual acuity test): Đo khả năng đọc chữ trên bảng mắt, xác định mức độ suy giảm.
• Khám đèn khe (slit-lamp examination): Sử dụng đèn chiếu sáng mạnh để quan sát cấu trúc mắt, phát hiện vùng đục trong thủy tinh thể.
• Khám đáy mắt sau giãn đồng tử: Bác sĩ nhỏ thuốc giãn đồng tử để kiểm tra võng mạc và thủy tinh thể chi tiết.
• Đo nhãn áp (tonometry): Loại trừ các bệnh khác như glaucoma.

Theo hướng dẫn từ Mayo Clinic, chẩn đoán sớm giúp ngăn ngừa biến chứng, và bệnh nhân nên chuẩn bị lịch sử bệnh lý để bác sĩ đánh giá chính xác. Ở Việt Nam, các bệnh viện như Bệnh viện Mắt Trung ương sử dụng công nghệ hiện đại như OCT (optical coherence tomography) để chẩn đoán chính xác hơn.

Cách điều trị đục thủy tinh thể

Điều trị đục thủy tinh thể chủ yếu là phẫu thuật khi kính không còn hiệu quả. Không có thuốc nhỏ mắt hoặc thực phẩm chức năng nào có thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể làm chậm tiến triển ở giai đoạn đầu.

• Điều trị không phẫu thuật: Cập nhật kính mắt, sử dụng kính lúp, cải thiện ánh sáng nhà ở, đeo kính râm chống UV. Hữu ích cho giai đoạn nhẹ.
• Phẫu thuật thay thủy tinh thể (phacoemulsification): Phương pháp phổ biến, sử dụng sóng siêu âm để nghiền nát thủy tinh thể đục và thay bằng thủy tinh thể nhân tạo (IOL). Thủ thuật ngoại trú, kéo dài 15-30 phút, tỷ lệ thành công trên 95%. Các loại IOL bao gồm đơn tiêu cự, đa tiêu cự hoặc điều chỉnh viễn thị.
• Biến chứng và chăm sóc sau mổ: Rủi ro thấp như nhiễm trùng hoặc bong võng mạc. Sau mổ, tránh hoạt động mạnh, nhỏ thuốc kháng sinh và theo dõi định kỳ.

Tại Việt Nam, phẫu thuật đục thủy tinh thể được thực hiện rộng rãi với chi phí hợp lý, và theo Pharmacity, đây là cách hiệu quả nhất để khôi phục thị lực. Đối với trẻ em, phẫu thuật cần thực hiện sớm để tránh ảnh hưởng phát triển thị giác.

Quá trình phẫu thuật thay thủy tinh thể nhân tạo (tueanh.vn)

Phòng ngừa đục thủy tinh thể

Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn, nhưng có thể giảm rủi ro bằng cách:

• Bảo vệ mắt khỏi UV: Đeo kính râm có chỉ số UV400 khi ra nắng.
• Kiểm soát bệnh mãn tính: Duy trì đường huyết ổn định ở bệnh nhân tiểu đường, kiểm tra huyết áp định kỳ.
• Chế độ ăn lành mạnh: Bổ sung vitamin C, E, lutein từ rau củ như rau bina, cà rốt để chống oxy hóa.
• Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu: Thuốc lá tăng nguy cơ đục thủy tinh thể lên 2 lần.
• Khám mắt định kỳ: Mọi người trên 40 tuổi nên khám mắt hàng năm.

Theo Medlatec, phòng ngừa sớm giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh ở người cao tuổi. Lối sống lành mạnh là chìa khóa để bảo vệ thị lực lâu dài.

Kết luận & Lời khuyên

Đục thủy tinh thể là bệnh có thể kiểm soát nếu phát hiện sớm, với phẫu thuật mang lại kết quả tốt đẹp cho hầu hết bệnh nhân. Đừng chủ quan với các triệu chứng mờ mắt, hãy khám mắt định kỳ để bảo vệ "cửa sổ tâm hồn". 

Lời khuyên: 

Duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát bệnh lý kèm theo và tham khảo bác sĩ chuyên khoa khi cần. 

Sức khỏe mắt là tài sản quý giá, hãy hành động ngay hôm nay để tránh biến chứng không đáng có.

Thông tin trong và sản phẩm gợi ý trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Vui lòng tham khảo ý kiến Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế trước khi sử dụng thuốc hay áp dụng bất kỳ phương pháp nào. Xem chi tiết.